एचआयव्ही/एड्स निर्मूलनात यशस्वी ठरल्याचा दावा सरकार करत असले तरी गेल्या अठरा वर्षांत राज्यातील ३ हजार ८६६ रुग्णांना रक्तसंक्रमण आणि इतर घटकांमधून एचआयव्हीची लागण झाल्याची धक्कादायक माहिती समोर आली आहे. गेल्या पाच वर्षांतील हे प्रमाण ९४३ तर २०१८-१९ या वर्षात १६९ रुग्णांना रक्तसंक्रमण आणि इतर माध्यमातून एचआयव्हीची लागण झाली आहे. त्यामुळे अत्यावश्यकतेवेळी तातडीने रक्त देणेही किती धोक्याचे आहे, ही बाब स्पष्ट होत आहे. एचआयव्हीचा हा धोका कमी करण्यासाठी आधुनिक नॅट (न्यूक्लिक ॲसिड टेस्ट) चाचणी गरजेची आहे. मात्र जिल्ह्यात केवळ एका खासगी रक्तपेढीकडे अशी यंत्रणा उपलब्ध आहे. त्यामुळे याबाबत आणखी सजग रहावे लागणार आहे. देशात अंदाजे २ हजार ५०० रक्तपेढ्या असून त्यातील केवळ २ ते ३ टक्केच ‘नॅट’ चाचणी करतात.
एचआयव्ही/एड्स निर्मूलनासाठी सरकारी पातळीवर प्रयत्न होत असतात. मात्र रक्तसंक्रमण आणि इतर माध्यमांतून एचआयव्ही होण्याचे प्रमाण वाढत आहे. माहिती अधिकार कार्यकर्ते चेतन कोठारी यांनी राष्ट्रीय एड्स नियंत्रण संस्थेकडे (‘नॅको’) मागितलेल्या माहितीत ही बाब उघड झाली. रक्तपेढ्यांमधील दूषित रक्तामुळे होणारा संसर्ग टाळण्यासाठी सध्या एलायझा चाचणी वापरली जाते. मात्र ही तपासणी एचआयव्ही, हिपॅटायटिस ‘बी’, हिपॅटायटिस ‘सी’ यांसारख्या आजारांचे पहिल्या टप्प्यातील निदान करताना निष्फळ ठरत आहे. त्यामुळे रक्त संक्रमणातून एचआयव्हीसारखे आजार पसरत आहेत. त्यासाठी राज्यातील सार्वजनिक रुग्णालयातील रक्तपपेढ्यांसह खासगी रक्तपेढ्यांमध्ये आधुनिक ‘नॅट’ चाचणी सक्तीची गरजेची आहे. मात्र सद्यस्थितीत ‘नॅट’ चाचणीचा खर्च मोठा आहे. त्यामुळे या चाचण्यांकडे दुर्लक्ष होते.
‘नॅट’ मुळे होणारे फायदे
‘नॅट’ या प्रभावी तंत्रज्ञानाद्वारे सर्वाधिक सुरक्षित रक्तपुरवठा केला जाऊ शकतो, असे खात्रीशीरपणे सांगितले जाते. सामान्यतः रक्तातील प्लाझ्मा, प्लेटलेट्स आणि पांढऱ्या पेशींचे विघटन करून ते रुग्णांच्या गरजेनुसार दिले जाते. या चाचणीत पीसीआर तंत्रज्ञान वापरले जाते. त्यात डीएनए सेग्मेंटचे विभाजन केले जाते. यामध्ये रक्तात संसर्गित झालेल्या विषाणूंची जनुके शोधून काढली जातात. आधुनिक तंत्राच्या सहाय्याने रक्त नमुन्याचे अॅम्प्लिफिकेशन करून विषाणूची खातरजमा केली जाते. त्यामुळे ‘विंडो पीरियड’ म्हणजे जंतू संसर्ग झाल्यापासून ते जंतूसंसर्ग लक्षात येण्याचा कालावधी कमी झाल्याने लवकरात लवकर रोगनिदान होते. पुण्यातील केईएम रुग्णालय आणि एका खासगी रक्तपेढीत ‘नॅट’ चाचणीमुळे संकलित रक्तातील आजारांच्या विषाणूंचे निदान पहिल्या टप्प्यात झाले. त्यामुळे अनेक रुग्णांना जीवघेण्या आजारांच्या संक्रमणापासून वाचवता आले. ‘नॅट’मुळे एचआयव्ही व हिपेटायटिसचे निदान पहिल्या दोन दिवसांत करणेही शक्य आहे. त्याचा विंडो पीरिएड कमी होत असल्याचे निरीक्षण तज्ज्ञांनी नोंदवले आहे.
पॉइंटर
रक्त संक्रमणातून होणाऱ्या एचआयव्हीत उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, दिल्ली आघाडीवर
दरवर्षी देशात ८५ हजार ते १ लाखापर्यंत रुग्णांना एचआयव्हीची लागण
राज्यात दरवर्षी २१ हजारावर एचआयव्हीचे रुग्ण
रक्तसंक्रमणातून एचआयव्ही लागण झालेले रुग्ण (२०१८-१९)
उत्तर प्रदेश २४१
प. बंगाल १७६
महाराष्ट्र १६९
गुजरात १३९
देशपातळीवरील आकडेवारी
२०१६-१७ १ हजार ५४१
२०१७-१८ १ हजार ४०६
२०१८-१९ १ हजार ३४२
तपासणी पद्धत विंडो पीरियड(एलायजा) विंडो पीरियड(नॅट)
एचआयव्ही २५दिवस ५ दिवस
हिपॅटायटिस ‘बी’ ६० दिवस ५ दिवस
हिपॅटायटिस’सी’ ७५ दिवस ५ ते ७ दिवस
एचआयव्ही व हिपॅटायटिस आजाराचे निदान होण्यात ‘नॅट’ चाचणी फायद्याची ठरते. त्यामुळे विंडो पीरियड कमी होण्यास मदत होते. सद्यस्थितीत रक्तसंक्रमणातून एचआयव्हीचा होणारा वाढता संसर्ग पाहता ‘नॅट’ चाचण्या सुरू करण्यासाठी रक्तपेढ्यांनी पुढाकार घेतला पाहिजे.
डॉ. वरुण बाफना, रक्तविकार तज्ज्ञ, सीपीआर
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
