Janhavi.Sarate@timesgroup.com
Tweet : @MTjanhavisarate
कोल्हापूर : शैक्षणिक आणि आर्थिकदृष्ट्या मागसलेला, मर्यादित असूनही काळानुरुप स्वतःसह समाजपरिवर्तन घड‌वत उच्चशिक्षणाची कास धरणारा कोष्टी समाज. लेक वाचवा अभियान, पोटजाती तोडो - समाज जोडो आणि कोष्टी समाज युवा संघटना आणि महिला संघटना गेल्या २५ वर्षांपासून अध्यक्ष-उपाध्यक्षांशिवाय समाजासाठी एकजुटीने कार्य करणाऱ्या कोष्टी समाज अन्य समाजांसाठी आदर्शवत ठरत आहे.
कोष्टी समाजाच्या श्री देवांग कोष्टी समाज चौंडेश्वरी मंदिर व बोर्डिंग, कोष्टी समाज युवा संघटना, ऑल इंडिया देवांग देवांगण कोष्टी कोष्टा फेडरेशन, देवांग कोष्टी समाज, कोष्टी समाज महिला मंडळ अशा संघटना आहेत. कोष्टी समाजाचा पारंपरिक व्यवसाय विणकर असून शहरात समाजाची अडीचशे कुटुंबे असली तरी इचलकरंजी, पेठवडगाव, विटा, ठिपकुर्ली, सरुड, सांगरुळ या परिसरातही मोठ्या प्रमाणात या समाजातील लोकांचे वास्तव्य आहे. समाजातील मुलांच्या शिक्षणासाठी राजर्षी शाहू महाराजांनी गंगावेश येथील पाडळकर मार्केटमध्ये वसतिगृहासाठी जागा दिली होती. कालांतराने या जागेवर कुळांनी कब्जा केला. आता समाजातील लोकांनी ही जागा संस्थेच्या ताब्यात घेतली आहे.
शहरात मंगळवार पेठेत कोष्टी समाजाचे वास्तव्य होते. साधारण ७०-८० वर्षांपूर्वी विणकर समाज लहान मागावर, हातमागावर साडी बनविण्याचा व्यवसाय करीत होता. मात्र कोल्हापूरमध्ये या व्यवसायासाठी वातावरण पोषक नसल्याने व्यवसायाचा विस्तार होऊ शकला नाही. त्यामुळे बहुसंख्य लोक कोल्हापुरातून इचलकरंजी शहरात स्थलांतरीत झाले. नंतरच्या काळात कोल्हापुरातील घरोघरचा हातमाग व पॉवरलुम्सचा व्यवसाय बंद झाला.
आता समाजाच्यावतीने गेल्या चार वर्षांपासून लेक वाचवा अभियान राबविले जाते. ज्या दाम्पत्यास पहिली मुलगी जन्माला येईल, त्यांना संस्थेतर्फे अडीच हजार रुपयांचे नॅशनल सेव्हिंग सर्टीफिकट देण्यात येते. तर छत्रपती राजर्षी शाहू महाराजांनी समाजासाठी केलेल्या मदतीचा विचार करत त्यांच्या नावाने गेल्या १२ वर्षांपासून छत्रपती राजर्षी शाहू पुरस्कार देण्यात येतो. दहावी, बारावी परीक्षेत किमान ९० टक्के गुण मिळविलेल्या विद्यार्थ्यांना हा पुरस्कार दिला जातो. मंदिर परिसरातील नागरिकांना उत्तरकार्य व वर्षश्राद्ध आदी कार्यांसाठी नाममात्र शुल्कामध्ये संस्थेचा हॉल उपलब्ध करुन दिला जातो. देवांग कोष्टी समाज, चौंडेश्वरी मंदिर व बोर्डिंगच्यावतीने चौंडेश्वरी देवी महोत्सव, वधू-वर परिचय मेळावा, विद्यार्थ्यांना पुस्तके व वह्या वाटप, महाविद्यालयीन विद्यार्थी शिष्यवृत्ती योजना असे विविध उपक्रम राबविले जातात.
अध्यक्ष, उपाध्यक्षांशिवाय कार्य
आज कोणत्याही समाजात, संघटनेत अध्यक्ष-उपाध्यक्ष आदी पदांसाठी इर्ष्या दिसते. त्यातून वाद निर्माण होतात. मात्र कोष्टी समाजातील युवा संघटना गेल्या २५ वर्षांपासून तर महिला मंडळ गेल्या २० वर्षांपासून अध्यक्ष-उपाध्यक्षांशिवाय अत्यंत चांगल्या पद्धतीने कार्य करत आहे. प्रत्येक समाजात जाती-पोटजातींना महत्व दिल्यामुळे समाजाचा विकास खुंटलेला दिसून येतो. त्यामुळे कोष्टी समाजाने सर्व पोटजातींना एकत्र आणण्यासाठी गेल्या अनेक वर्षांपासून प्रयत्न सुरू ठेवले आहेत. यासाठी पोटजाती तोडो, समाज जोडो अभियान राबविले जाते. विणकर समाजात कोष्टी, हालबा कोष्टी, साळी, स्वकुळ साळी, लाड कोष्टी, गडेवाल कोष्टी, देशकर, पद्मशाली, शालेवार, चैन्नेवार, देवांग, कांचीबंदे, पटवी, सतचाले, ताडे, जैन कोष्टी आदी पोटजाती आहेत.
समाजातील प्रति‌ष्ठीत व्यक्ती
बळीराम कवडे, महादेवराव इदाते, कै. महादेवराव बचुडे, कै. सुधाकर दौंडे, राजेश डाके, मोहन हजारे, नामदेवराव रोडे, गजाननराव कांबळे, विठ्ठलराव डाके, शैलेंद्र सातपुते, किशोर मुसळे, आशिष ढवळे आदी.
सामाजिक उपक्रम
कोष्टी समाज युवा संघटनेच्यावतीने शैक्षणिक, सांस्कृतिक, वैद्यकीय, सामाजिक उपक्रम राबविले जातात. यातील शैक्षणिक उपक्रमांना महत्व दिले जाते. समाजाच्यावतीने शहरस्तरीय शालेय विज्ञान प्रदर्शन, चित्रकला स्पर्धा, इयत्ता १० वी व १२ वीनंतर काय? याविषयीची मार्गदर्शन शिबिरे, चांद्रयान मोहीम स्लाइड शो, स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शन शिबिरे, विविध शालेय क्रिडा स्पर्धा, शाळेबाहेरी कुतुहलाचे जग - कार्यशाळा आदींचे आयोजन करण्यात येते. तर वैद्यकीय उपक्रमांमध्ये समाजातील लोकांसाठी मधुमेह तपासणी, हृदयरोग तपासणी शिबिर, त्वचारोग व दंतरोग तपासणी शिबिर, नेत्र तपासणी आणि चष्मे वाटप असे कार्यक्रम घेतले जातात. प्रदर्शनांच्या माध्यमातून समाजाला विविध घटनांशी जोडले गेले. कैलास मानस सरोवर फोटो प्रदर्शन, दुर्मिळ नाण्यांचे प्रदर्शन, महालक्ष्मी मंदिराचे समग्र छायाचित्रांचे प्रदर्शन, एन.सी.सी. साहित्य व फोटोचे प्रदर्शन, महिलांसाठी विविध स्पर्धा, शहरस्तरीय जलतरण स्पर्धा, दुर्मिळ वस्तूंचे प्रदर्शन भरविण्यात आले होते. तर अन्य सामाजिक उपक्रमांममध्ये प्रबोधनात्मक व्याख्याने, होळीविरोधात समाज जनजागृती फेरी, युवा संघटनेची रक्तगट संचयिका, वृद्धाश्रम सुसंवाद व स्नेहभोजन, व्यक्तिमत्व विकास शिबिरे, वक्तृत्व विकास शिबिरे, दुष्काळग्रस्तांसाठी मदत, कमवा व शिका शिबिरे, भ्रष्टाचार विरोधी कॅडल मार्च, युवा व्हीजन, सरकारी योजना व सुविधा याबाबतची माहितीपर व्याख्याने असे उपक्रम राबविले जातात.
कार्यकारणी
महादेव इदाते, पांडुरंग कवडे, विलास मकोटे, योगिराज साखरे, रामचंद्र फातले, अनिल भंडारे, नामदेव रोडे, बळीराम कवडे, शंकरराव कांबळे, संजय मकोटे, गजानन समंग, विशाल मकोटे, सुनिता कांबळे, सुर्यकांत कवडे, राजेंद्र ढवळे, मोहन हजारे, पांडुरंग हावळ, राम मकोटे, प्रशांत आमणे, सुरेश वीर, शैला मोरे, शशांक मकोटे, हरी मुसळे, भाऊ मकोटे, माया तगारे, शोभा गांजवे, रुपेश रोडे आदी.
समाजाची स्थापना दीडशे वर्षांपूर्वी रावसाहेब मंडलिक यांनी केली आहे. समाजातील परितर्वनासाठी आणि एकजुटीसाठी गेल्या काही वर्षांपासून पोटजाती तोडो, समाज जोडो हे अभियान राबविले जात आहे. कोष्टी समाजातील सर्व पोटजातीच्या लोकांना एकत्र आणण्यासाठी हा प्रयत्न केला जात आहे.
- पांडुरंग कवडे, अध्यक्ष
चौंडेश्वर मंदिरातर्फे अनेक धार्मिक कार्यक्रमांबरोबर सामाजिक उपक्रम राबविले जात आहेत. समाजातील १९ पोटजातींना एकत्र आणण्यासाठी दोन वर्षातून एकदा राज्यस्तरीय वधू-वर मेळावा घेतला जातो. पुरोगामी विचार घेऊनच समाजात आंतरजातीय विवाह लावून दिले जातात.
- सूर्यकांत कवडे, उपाध्यक्ष
चौंडेश्वरी महिला मंडळाची स्थापना ८ मार्च १९९७ रोजी झाली. गेल्या २० वर्षांपासून ही संघटना कोणत्याही अध्यक्ष-उपाध्यक्षांशिवाय काम करते. सर्व महिला एकत्रित कार्य करत आहेत. महिला सबलीकरणाच्यादृष्टीने अनेक उपक्रम राबविले जात आहेत.
- उमा कवडे, महिला सदस्य
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
