माहिती तंत्रज्ञानाच्या क्रांतीने चहुबाजूंनी माहितीची प्रचंड स्फोट होत आहे. त्यामुळे नवा इतिहास घडत आहे. भौगोलिक बदलाबरोबरच वैज्ञानक शोध लागत आहेत. त्यामुळे त्याची माहिती शिक्षकांना असणे आवश्यक आहे. पूर्वीचे विद्यार्थी आणि आजचे विद्यार्थी यांच्यात मूलभूत फरक असल्याने शिक्षक सांगेल तेच खरे ज्ञान ही संकल्. डविण्याचा प्रयत्न करत आहेत, अशा काही प्रातिनिधीक शिक्षकांवर टाकलेला प्रकाशझोत.
वाचन संस्कृतीला बळ
महापालिकेच्या शाळांची पटसंख्येवरून सातत्याने ओरड होत असताना जाधववाडी येथील प्रिन्स शिवाजी विद्या मंदिरच्या मयूर जाधव यांनी आपल्या सहकारी शिक्षकांच्या मदतीने उभारी दिली आहे. दानशूर व्यक्तींना मदतीचे आवाहन करत त्यांनी शाळेचे रूपच पालटले असून ९००१:२०१५ 'आयएसओ' मानांकनाची केवळ औपचारिक घोषणा राहिली आहे. शाळेच्या पटसंख्येत घसरण झाल्यानंतर जाधव यांनी कराड येथील नगरपालिका शाळेने केलेला उपक्रम राबविण्याचा निर्णय घेतला. शाळेविषयी विद्यार्थ्यांच्या मनात आपुलकी व जिव्हाळा निर्माण करण्यासाठी वाढदिवसादिवशी चॉकलेट न देता साहस कथा, बोधकथा, स्वातंत्र्यसेनानींचे आत्मचरित्र, आदी पुस्तके देण्याची विनंती केली. वाचन संस्कृती बळकट करण्यासाठी त्यांनी केलेल्या आवाहनाला विद्यार्थ्यांनी उदंड प्रतिसाद दिला. त्यामुळे आज शाळेत तब्बल ३५० पुस्तकांचा संचय झाला आहे. केवळ पुस्तकांचा संचय न करता दुपारच्या सुटीमध्ये वाचन करुन विद्यार्थ्यांकडून त्यांची देखभाल केली जात आहे. पुस्तकांच्या वाचनामुळे विद्यार्थ्यांची आकलन क्षमता आणि वैचारिक अधिष्ठान प्राप्त करुन देण्यास जाधव यांचा वाटा महत्त्वाचा आहे.
ई-लर्निंगच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना शिक्षण देताना यूट्युबवरील अनेक व्हिडीओ विद्यार्थ्यांना उपलब्ध करुन दिले जात आहेत. यासाठी जाधव विशेष प्रयत्न करत आहेत. शाळेने स्वतःच्या बळावर सेमी इंग्लिश वर्ग सुरू करुन विद्यार्थ्यांना शाळा प्रवेशासाठी आकर्षित केले आहे. सामाजिक उत्तरदायित्वमधून व इतर समाजातील घटकांकडून मिळालेल्या मदतीतून शाळेचे रुप पालटले असून शाळेचे आयएसओ मानांकनासाठी नोंदणी व ऑडिट पूर्ण झाले आहे. आयएसओ मानांकनाची केवळ औपचारिकता शिल्लक असून लवकरच असे मानांकन मिळवणारी महापालिकेची एकमेव शाळा ठरणार आहे. शाळेच्या या प्रगतीमध्ये जाधव यांचे कार्य इतर शिक्षकांना प्रेरणादायी असेचं ठरणार आहे.
गरीब विद्यार्थ्यांना वह्यावाटप
अध्ययन आणि अध्यापनाच्या पलीकडे जाऊन शुक्रवार पेठेतील अवधूत विद्यालयातील फारूक सय्यद यांनी सामाजिक उपक्रम राबविले आहेत. गरीब विद्यार्थ्यांना मोफत वह्या आणि शालेय साहित्याचे वाटप गेली १५ वर्षापासून सुरू आहे. त्यासाठी स्वतःच्या वेतनातून विद्यार्थ्यांचा खर्च देतात. काही गरीब विद्यार्थ्यांना औषधोपचारासाठी मदत केली आहे. स्वतःच्या शाळेतील विद्यार्थ्यांना मदतीसह अन्य शाळेतील विद्यार्थ्यांना अविरतपणे मदत केली आहे. विद्यार्थ्यांना बचतीची सवय लागण्यासाठी त्यांचे बँकेत खाते काढले आहे. माजी विद्यार्थ्यांसह अनेक विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक शुल्क भरण्यासाठी मदत केली आहे. विवेकानंद कॉलेजमध्ये एका विद्यार्थ्याला शैक्षणिक शुल्क भरण्यासाठी पैसे नव्हते. सय्यद यांनी पुढाकार घेऊन त्या विद्यार्थ्याचे शुल्क भरले. गणेश विसर्जनावेळी पर्यावरणपूरक उपक्रम राबविण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न केले आहे. भाविकांनी निर्माल्य नदीत टाकू नये. ते कुंडात टाकावे, यासाठी ते दरवर्षी नदी घाटावर कार्यरत असतात. अवधूत विद्यालयाच्या विद्यार्थ्यांनाही पर्यावरण आवड निर्माण करण्यासाठी प्रत्येक विद्यार्थ्यास रोपे लावण्यास सांगितले जाते. त्यासह विसर्जनाच्या वेळीही पर्यावरणाचा संदेश देण्यासाठी विद्यार्थ्यांची टीम कार्यरत ठेवली जाते.
निवृत्तीनंतरही शुद्धलेखनाचे धडे
विद्यार्थी असोत वा पालक. विज्ञान, गणित, इंग्रजी या विषयांचा अभ्यास कसा काटेकोर होईल यावर त्यांचे जास्त लक्ष असते. त्यातून मराठी आपली राजभाषा असूनही दुर्लक्ष होते. ही दुखरी नस ओळखून एक शिक्षक निवृत्तीनंतरही जिल्ह्यातील शाळांमध्ये फिरून विद्यार्थ्यांना मराठी व्याकरण व शुद्धलेखनाचे धडे देत आहेत. वसंत गोपाळ पाठक असे ध्यास घेतलेल्या या शिक्षकांचे नाव असून, वयाच्या ७६ व्या वर्षीही त्यांचे हे काम अविरत सुरू आहे.
पाठक सर म्हणून ओळख असलेले वसंत पाठक आंतरभारती शिक्षण संस्थेच्या कोरगावकर हायस्कूलमधून १९९८ साली निवृत्त झाले. मराठी हा त्यांचा विषय. नोकरीमध्ये असतानाही जी मुले दहावीच्या परीक्षेत चांगले गुण मिळवत, त्यांच्या घरचा पत्ता शोधून त्यांचे विशेष अभिनंदन करण्यास ते जात. अजूनही अशा विद्यार्थ्यांच्या घरापर्यंत जाऊन त्यांच्या यशाचे कौतुक करण्यास पाठक सर पाठीमागे नाहीत.
मराठी हा त्यांचा विषय, पण अनेकदा मुले मराठीकडे काणाडोळा करतात. नजीकच्या दिवसात मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळणार असल्याने त्या भाषेचा कणा असलेला व्याकरण व लेखन सुधारण्याची आवश्यकता आहे. त्यासाठी प्राथमिक व माध्यमिक शाळेतील विद्यार्थ्यांची मराठी सुधारण्याची गरज आहे.
शहराबरोबरच जिल्ह्यातील ग्रामीण भागातील शाळांमध्ये जाऊन किमान दोन तास व्याकरण व लेखनाचे तास ते घेतात. स्वतःची व्याकरण, लेखनाची पुस्तके घेऊन जातात. त्यासाठी कोणतेही मानधन स्वीकारत नाहीत ही खास बाब आहे.
ध्यास घेतलाय सुसंस्कारित पिढी घडविण्याचा
एक सुसंस्कारित पिढी निर्माण करण्याच्या ध्यासाने प्रेरित होऊन या कार्याला वाहून घेणारे धडाडीचे कार्यकर्ते म्हणजे गणपतराव बाजीराव पाटोळे. कधी मुलांमध्ये मूल होणारे, तर कधी अन्यायाविरोधात तेवढ्याच ताकदीने उभारणारे पाटोळे सर हे आज लहान मुलांच्या गळ्यातील ताईत बनले आहेत.
पाटोळे केवळ शिक्षकच नाहीत, किंबहुना ते गडहिंग्लज येथील साधना व्होकेशनल विभागात प्रशासकीय कर्मचारी म्हणून काम करतात. गेली अठरा वर्षे राष्ट्रसेवा दलाच्या माध्यमातून एक सुसंस्कारित पिढी घडविण्याचे कार्य ते करीत आहेत. गेली अठरा वर्षे ते राष्ट्र सेवा दलाच्या माध्यमातून झांज-पथक, लेझीम, बरची, ऐरोबिक, समूह गीत, गोष्टी, व्याख्यान, गटचर्चा अशा विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करतात. या कार्यक्रमांतर्गत मनोरंजन आणि मनोरंजनाच्या माध्यमातून शिक्षण असा सहज आणि सुंदर संकल्पना मांडत आहेत. आजअखेर त्यांनी गडहिंग्लज उपविभागासह शिरोळ व कोल्हापूर येथे अनेक शिबिरे घेतली तीसुद्धा कोणतीही आर्थिक मदत न घेता. केवळ राष्ट्र सेवा दल नव्हे तर देहदान चळवळ, नेत्रदान चळवळ, अंधश्रद्धा निर्मूलन समिती, समाजवादी प्रबोधिनी या आणि अशा अनेक संघटनांमध्ये त्यांचा सक्रिय सहभाग आहे. आजरा तालुक्यातील आवंडी धनगरवाड्यावरील वंचित मुलांना पेंटिंग, क्राफ्ट, मैदानी खेळ, ढोल-ताशा, लेझीम असे कौशल्य शिक्षण देण्याच्या त्यांनी विडा उचलला आहे.
शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर सक्षम होणे सर्वच विद्यार्थ्यांचे ध्येय असते. त्यासाठी अनेकांना स्पर्धा परीक्षा हे जवळचे माध्यम वाटते. अशा परीक्षेची तयारी करत असताना मूलभूत मार्गदर्शनाची आवश्यकता असते. असे मार्गदर्शन प्राथमिक शिक्षणापासून मिळाल्यास विद्यार्थी अधिक सक्षमपणे स्पर्धेला सामोरे जाईल या संकल्पनेतून नेहरू नगर विद्यामंदिरच्या विनोदकुमार भोंग यांनी 'समग्र शिष्यवृत्ती' या नावाने अॅप तयार केला आहे. अॅपच्या माध्यमातून पाचवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी घेतली जाणारी शिष्यवृत्ती परीक्षा, नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा आणि आठवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी घेतली जाणारी शिष्यवृत्ती परीक्षा एका क्लिकवर आणली आहे. अशा कृतिशील शिक्षकांच्या प्रयोगामुळे कोल्हापूर महापालिकेचे प्राथमिक शिक्षण मंडळाने राज्यात नावलौकिक मिळवला आहे. अॅपमध्ये या दोन्ही परीक्षांचे अभ्यासक्रम, महत्त्वाच्या पीडीएफ आणि त्याचबरोबर ऑडिओचा समावेश आहे.
'समग्र शिष्यवृत्ती अॅप'
अॅपच्या माध्यमातून दर रविवारी ऑनलाइन परीक्षा घेतली जाते. परीक्षेनंतर त्वरित निकाल जाहीर होत असल्याने दर रविवारी होणाऱ्या परीक्षेसाठी पाच हजार विद्यार्थी सामोरे जातात. यातून विद्यार्थ्यांची मुख्य परीक्षेची चांगली तयारी होत आहे. अॅपबरोबरच २०११ पासून सातत्याने चिल्ड्रन फिल्म फेस्टिव्हलचे आयोजन केले जात आहे. भोंगे यांच्या वैज्ञानिक कल्पकतेतून साकारलेल्या प्रयोगांनी शहर आणि जिल्हास्तरावर प्रथम क्रमांकाचे पारितोषिक पटकावले आहे. भोंग यांच्या कृतिशील शिक्षण पद्धतीमुळे महापालिकेची शाळा असूनही प्रकाशझोतात आली आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
