Maharashtra Times

नामदेव भोसले, मिरज

महाराष्ट्रासह देशभरात सांगली जिल्ह्याचा बेदाणा उत्पादक जिल्हा असा नावलौकिक आहे. जिल्ह्यात द्राक्ष शेतीला सुरुवात झाल्यापासून पारंपरिक पद्धतीत बदल करीत द्राक्ष व बेदाणा उत्पादक शेतकऱ्यांनी आता आधुनिक तंत्रज्ञानाची कास धरली आहे. द्राक्षाच्या लागवडीपासून त्यांची वाहतूक, बेदाणा तयार करणे, त्याची साठवणूक करणे व तो बाजारात विकण्यासाठी आणेपर्यंत सर्व टप्प्यांवर आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर होताना दिसतो. बेदाणा निर्मितीतून जिल्ह्यात दरवर्षी कोट्यवधीची उलाढाल होते. तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे बेदाण्याच्या उत्पादनाबरोबरच त्याचा दर्जा आणि निर्मितीपूरक व्यवसायांतही वाढ झाली आहे.

सांगलीसह लगतच्या सोलापूर व कर्नाटकातील विजापूर या जिल्ह्यांत बेदाण्याचे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन घेतले जाते. सांगली जिल्ह्यातील मिरज तालुक्याचा पूर्व भाग, तासगाव आणि कवठेमहांकाळ या तालुक्यांचे अर्थकारण गेल्या काही वर्षांत बेदाण्याभोवती केंद्रित झाले आहे. द्राक्ष शेतीतून मिळणाऱ्या नफ्यामुळे मोठ्या संख्येने शेतकरी या बागायती शेतीकडे वळले आहेत. उत्पादनवाढीसाठी शेतकऱ्यांनी पारंपरिक पद्धतीत बदल करून आधुनिकतेची कास धरली आहे. द्राक्षाच्या उत्पादनापासून बेदाणा निर्मितीपर्यंत सर्वच टप्प्यांवर शेतकऱ्यांकडून विविध तंत्रज्ञानाचा वापर होत आहे.

द्राक्षपिकास पाऊस नुकसानकारक असल्याने हवामानाचा अंदाज घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी एएसमएस सुविधा वापरण्यास सुरुवात केली आहे. शेतकऱ्यांना मोबाइलद्वारे हवामानांचा अंदाज घेता येतो. यामुळे वेळीच उपाययोजना करून ढगाळ वातावरण व पावसामुळे होणारे नुकसान शेतकऱ्यांना टाळता येते. हवामानाच्या अंदाजाबरोबरच या परिस्थितीत कोणती औषधे फवारावीत याचेही मार्गदर्शन शेतकऱ्यांना एसएमएसद्वारे मिळते.

द्राक्षांवर जलदगतीने व नेमकेपणाने औषधांची फवारणी करण्यासाठीही आधुनिक छोटे ट्रॅक्टर, नव्या पद्धतीचे स्वयंचलित पंप, आदींचा वापर करण्यात येतो. द्राक्षाच्या झाडांना खते देण्यासाठीही ठिबक सिंचनसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात येतो. सांगली जिल्ह्यातील कवठेमहांकाळ तालुक्यातील आगळगाव ते नागज फाटा या परिसरात बेदाणा उत्पादनासाठी बेदाण्याचे शेड उभारण्यात आले आहेत. येथील वातावरण बेदाणानिर्मितीसाठी पोषक आहे. बेदाणानिर्मितीसाठी पत्रा व पेपर शेड अशा दोन पद्धतीच्या शेडची उभारणी करण्यात येते. पारंपरिक पद्धतीने बेदाण्याच्या निर्मितीसाठी पत्रा शेडचा वापर करण्यात येतो. या पद्धतीच्या शेडला १२ कप्पे असतात. याच्या उभारणीसाठी सुमारे तीन ते साडेतीन लाखांचा खर्च येतो. पत्रा शेडप्रमाणेच आता नव्या पेपर शेडचा वापर शेतकऱ्यांनी सुरू केला आहे. यात नऊ कप्पे असतात. याच्या उभारणीसाठी सुमारे दोन ते सव्वादोन लाखांचा खर्च येतो. नव्या बेदाणा शेडमुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक बचत होते.

बेदाणानिर्मिती झाल्यानंतर बेदाणा आकर्षक बनविण्यासाठी त्यास वॉशिंग केले जाते. बेदाण्यावरील या प्रक्रियेसाठीही आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात येतो. चांगल्या प्रतीचा बेदाणा वेगळा करून त्याच्या विक्रीतून शेतकऱ्यांना नफा मिळविता येतो. प्रामुख्याने बेदाण्याचा आकार व रंगावरून बेदाण्याचा दर्जा ठरविण्यात येतो. यासाठी नव्याने उपलब्ध झालेल्या कॅमेरा कलर सॉर्टर या यंत्राचा उपयोग करण्यात येतो.

बेदाण्याच्या निर्मितीनंतर त्याच्या पॅकिंगसाठीही आधुनिक यंत्रे उपलब्ध झाली आहेत. या यंत्राद्वारे २५० ग्रॅम ते एक किलोपर्यंतच्या बेदाण्याच्या स्वयंचलित यंत्राद्वारे पॅकिंग करण्यात येते. तसेच बाजारात ठोक विक्रीसाठी १५ किलोचाही बॉक्स पॅकिंग करण्यात येतो. तयार झालेला बेदाणा साठवकणुकीसाठी शीतगृहे (कोल्ड स्टोअरेज) उभारले आहेत. सांगली, सोलापूर व विजापूर या तीन जिल्ह्यांत सुमारे ८० कोल्ड स्टोअरेज बेदाण्यासाठी उभारण्यात आली आहेत. शेकडो टण बेदाणा साठवणुकीची या स्टोअरेजची क्षमता आहे. सांगली जिल्ह्यातील बेदाणा उत्पादक शेतकऱ्यांनी अशाप्रकारे आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्याने बेदाणा उत्पादनाचे मोठे क्षेत्र व बाजारपेठ म्हणून सांगली जिल्ह्याने नावलौकिक मिळविला आहे.

चौकट..

बेदाण्याला जीआय मानांकन

राज्याच्या व देशाच्या बेदाणा उत्पादनात सांगली जिल्ह्याचा मोठा वाटा आहे. यामुळे जागतिक पातळीवर सांगली जिल्हा व येथील बेदाण्याला जी.आय. (भौगोलिक ओळख) मानांकन मिळाले आहे. जिल्ह्यातील बेदाणा मोठ्या प्रमाणात परदेशात निर्यात होत असल्याने मोठ्या प्रमाणात परकीय चलन प्राप्त होत आहे. अनेक बागायतदार शेतकऱ्यांनी या क्षेत्रात बस्तान बसविले आहे.

कोट...

जागतिक मानांकन मिळालेल्या बेदाण्याच्या विक्रीसाठीही ऑनलाइन पद्धतीचा उपयोग करावा अशी स्वाभिमानी शेतकरी संघटनेची मागणी आहे. बाजार समित्या व पणन मंडळाने यासाठी पुढाकार घ्यावा. शेतकऱ्यांची लुबाडणूक करणाऱ्या व्यापाऱ्यांची साखळी मोडीत काढण्यासाठी शेतकऱ्यांनीच ऑनलाइन पद्धतीसारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे गरजेचे आहे.

महेश खराडे, राज्य प्रवक्ते, स्वाभिमान शेतकरी संघटना

Latest Images