येथील महाराष्ट्र इतिहास प्रबोधिनीने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी राजर्षी शाहू महाराज यांना लिहिलेली तीन महत्वाची पत्रे सोमवारी प्रकाशित केली. या पत्रातून डॉ. आंबेडकर आणि राजर्षी शाहू महाराज यांच्यातील स्नेह तसेच त्याकाळातील काही घटनांवर नव्याने प्रकाश पडत आहे. शाहू महाराजांचे दिवाण सर रघुनाथराव सबनीस यांच्या खासगी दफ्तरात ही पत्रे सापडली आहेत. तिन्ही पत्रे १९२० आणि १९२१ या वर्षांतील आहेत. प्रबोधिनीच्या विश्वस्त, इतिहास संशोधक डॉ. मंजुश्री पवार, ज्येष्ठ संशोधक प्रा. डॉ. टी. एस. पाटील आणि सबनीस यांच्या वंशज अॅड. सुमेधा सबनीस यांनी पत्रकार परिषदेत या पत्रांविषयी माहिती दिली.
यापैकी एक पत्र डॉ. आंबेडकर यांनी मुंबई येथील 'मूकनायक' कार्यालयातून मराठीत लिहिले आहे. त्यावर तारीख नाही. यात आंबेडकर यांनी नागपूर येथे ३० मे १९२० ला झालेल्या अखिल भारतीय बहिष्कृत समाज परिषदेला शाहू महाराज उपस्थित राहणार असल्याबद्दल आनंद व्यक्त केला आहे. शाहू महाराजांच्या कन्या आक्कासाहेब महाराज आजारी असल्याने शाहू महाराज या परिषदेला उपस्थित राहणार की नाही याबद्दल शंका होती. डॉ. आंबेडकर यांची शाहू महाराजांना परिषदेला उपस्थित राहण्यासाठी विनंती करणारे पत्र उपलब्ध आहे, त्यानंतरचे हे पत्र आहे. या पत्रात डॉ. आंबेडकर यांनी शाहू महाराजांना त्यांचे भाषण छापण्याच्या पूर्वी पाहण्यास मिळावे, अशी विनंती केली आहे. तसेच नागपूर येथील मंडळीकडून आलेल्या अर्जाची चौकशी करणे कठीण आहे असे म्हटले आहे, पण हा प्रकार नेमका लक्षात येत नसल्याचे पवार यांनी सांगितले.
६ ऑक्टोबर १९२१ च्या पत्रात डॉ. आंबेडकरांनी शाहू महाराजांचा उल्लेख निष्काम, दिनदयाळू, सत्पुरूष असा केला आहे. शाहू महाराजांकडे दोनशे पौडची मागणी केली आहे. 'माझी अगदी गाळण झाली आहे आणि आपल्याकडून पैशाची वाट पहात आहे, तरी निराशा न करणे,' असे या पत्रात त्यांनी म्हटले आहे. तसेच कोल्हापूर संस्थानचे स्टेट रेकॉर्ड चोरीला गेल्याची माहिती आंबेडकरांना लंडनमध्ये मिळाल्याचे यात स्पष्ट होते. तिसरे पत्र इंग्रजीत असून, ते २० ऑक्टोबर १९२१ चे आहे. त्यात आंबेडकरांनी १०७ पौंडची मदत गेल्याच आठवड्यात मिळाल्याचा उल्लेख केला आहे.
पवार म्हणाल्या, 'आंबेडकरांचे शाहू महाराजांकडे आर्थिक मदतीची मागणी ४ सप्टेंबर १९२१ चे पत्र उपलब्ध आहे. त्याकाळात कोल्हापूर ते पत्र लंडनला पोहोचण्यासाठी किंवा पैसा पाठवण्यासाठी २० दिवस लागायचे. २० ऑक्टोबरला आंबेडकर 'मागील आठवड्यात' पैसे मिळाल्याचे सांगतात. यावरून शाहू महाराजांनी तातडीने मदत दिल्याचे दिसते. शाहू महाराजांना १०७ पौड रक्कम पौंडमध्ये बदलून मिळाली असण्याची शक्यता आहे.'
या पत्रात व्हॅलेंटाइन चिरोल यांनी स्टेट रेकॉर्डसंदर्भात सहानुभूती व्यक्त केल्याचे म्हटले आहे. 'शाहू महाराजांचा काही गुप्त पत्रव्यवहार ब्राह्मणी वृत्तपत्रांतून प्रसिद्ध झाला होता. त्याचा शाहू महाराजांना मोठा धक्का बसला होता. या संदर्भातील हे उल्लेख आहेत. त्याकाळात गाजलेल्या टिळक-चिरोल खटल्यात या रेकॉर्डचा उपयोग झाला होता.' प्रा. पाटील यांनी सबनीस यांच्या खासगी दफ्तरावर अभ्यास सुरु असून वर्षभरात त्यावर स्वतंत्र ग्रंथ प्रसिद्ध करण्यात येईल.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
