Anuradha.kadam@timesgroup.com Tweet@anuradhakadamMT कोल्हापूर : तब्बल ४९ स्वामित्व हक्कांसह (पेटंट) शिवाजी विद्यापीठ राज्यात अव्वलस्थानावर आहे. राज्यातील ११ अकृषी विद्यापीठांकडे असलेल्या १५५ पेटंटपैकी ४९ पेटंट शिवाजी विद्यापीठातील संशोधक, प्राध्यापकांच्या नावाने असल्याचे दिसून आले आहे. केंद्र सरकारच्या शिष्यवृत्ती व संशोधन प्रोत्साहन योजनेंतर्गत मांडण्यात आलेल्या लेखाजोख्यातून ही संसोधन भरारी स्पष्ट झाली आहे. मुंबई आणि पुणे ही दोन्ही विद्यापीठे या क्रमवारीत प्रत्येकी ३२ पेटंटसह दुसऱ्या स्थानावर आहेत. पेटंटमध्ये विद्यापीठाने घेतलेल्या आघाडीमुळे संशोधनक्षेत्रात विद्यापीठाच्या योगदानावर शिक्कामोर्तब झाले आहे. देशपातळीवर संशोधनात अधिकाधिक स्वामित्व हक्क भारतीय विद्यार्थी व प्राध्यापकांच्या नावावर कोरले जावेत या उद्देशाने केंद्र सरकारच्या मनुष्यबळ मंत्रालयाच्या पुढाकाराने गेल्या दहा वर्षापासून शिष्यवृत्ती व संशोधन प्रोत्साहन योजना सुरू केल्या आहेत. या योजनांची अंमलबजावणीही शिवाजी विद्यापीठाने सक्रियपणे केली आहे. गेल्या काही वर्षांपासून संशोधनाकडे अधिकाधिक विद्यार्थी वळावेत तसेच अध्यापनक्षेत्रात कार्यरत असताना पेटंट घेण्यामध्ये प्राध्यापकांनी योगदान द्यावे यासाठी विद्यापीठाकडून विशेष प्रयत्न सुरू आहेत. विद्यापीठातील प्राध्यापकांच्या नावे असलेल्या 'स्वामित्व हक्कां'च्या विषयांमध्ये मटेरियल सायन्स विभागातील संशोधित उत्पादनांचा प्रामुख्याने समावेश आहे. पदार्थविज्ञान, रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र, प्राणीशास्त्र, वनस्पतीशास्त्र, जैवतंत्रज्ञान या विषयांमध्ये सर्वाधिक पेटंट विद्यापीठाने मिळवले आहेत. गॅस सेन्सर, सोलर सिस्टीम, सुपर कपॅसिटी, स्पेक्टो रिस्पॉन्स या विषयातील पेटंट उत्पादननिर्मितीसाठी तयार आहेत. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जेव्हा नव्या तंत्रज्ञानाची निर्मिती होत असते, तेव्हा पेटंटद्वारे संशोधित केलेले सूत्र वापरण्याचे हक्क संबंधित पेटंट करणाऱ्या संशोधकांकडे असतात. सध्या विद्यापीठाने संशोधित केलेले व पेटंट मिळवलेल्या ४९ विषयांवर आधारीत नवतंत्रज्ञानपर उत्पादनांच्या माध्यमातून आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या पण, भारतीयांना परवडतील अशा वस्तू बनवण्यात या पेटंटचे मोठे योगदान आहे. आयपीआर सेलद्वारे विविध उपक्रम पेटंटमधील सूत्राच्या आधारे तयार होणारे उत्पादन सर्वसामान्य माणसांच्या वापरात यावे तसेच किंमत, दर्जा आणि उपयुक्तता यांचा मेळ साधला जावा यासाठी शिवाजी विद्यापीठाच्या बौद्धीक स्वामित्व हक्क (आयपीआर) या सेलद्वारे विविध उपक्रम राबवले जात आहेत. यामध्ये पेटंटसाठी संशोधन प्रकल्प लेखनाबाबत कार्यशाळांचे आयोजन करण्यात येते. सध्या २०० पेक्षा अधिक प्राध्यापक संशोधन व पेटंटच्या अभ्यासासाठी परदेशी विद्यापीठांमध्ये काम करत आहेत. दरवर्षी विद्यापीठातील १५ ते २० प्राध्यापक व संशोधक विद्यार्थी पेटंटसाठी प्रस्ताव दाखल करतात. ज्या विषयातील संशोधनाचे स्वामित्व हक्क मिळवायचे आहेत त्याबाबतचा प्रस्ताव कसा तयार करायचा, त्यासाठी भाषा कशी वापरायची, लेखन कसे करायचे याबाबत सातत्याने मार्गदर्शन करण्यासाठी हा आयपीआर सेल कार्यरत आहे. विद्यापीठ करणार 'पेटंट'साठीचा खर्च संशोधक विद्यार्थ्यांनी जो विषय निवडला आहे, त्या विषयाची व्यापी, संशोधन पद्धतीचा अवलंब यावर पेटंटचा आर्थिक खर्च अवलंबून असतो. मात्र अधिकाधिक संशोधक विद्यार्थ्यांनी पेटंट घेण्याकडे स्वारस्य दाखवावे, म्हणून पेटंट प्रक्रियेसाठी येणारा सर्व खर्च शिवाजी विद्यापीठच करणार आहे. प्रोत्साहन व शिष्यवृत्ती योजनेंतर्गत विद्यापीठाने हा निर्णय घेतला आहे. पेटंटसाठी प्रस्ताव सादर करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना विद्यापीठातर्फे १०० टक्के अनुदान देण्यात येणार असल्याचे कुलगुरू डॉ. देवानंद शिंदे यांनी सांगितले. कोट पंचवार्षिक बृहत आराखड्यामध्ये पेटंटमध्ये शिवाजी विद्यापीठाची क्रमवारी चढती रहावी यासाठी नियोजन केले आहे. मटेरियल सायन्समध्ये पेटंटची संख्या वाढावी, जेणेकरून आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उत्पादित होणाऱ्या उपकरणांच्या स्वामित्व हक्कात विद्यापीठाचे योगदान वाढेल. याद्वारे आयपीआर सेलद्वारे पॉलिसी फ्रेम तयार करण्यात आली आहे. पुढील पाच वर्षांत पेटंटबाबत प्रोत्साहनाची व्याप्ती विद्यापीठ कार्यक्षेत्रातील महाविद्यालयांतील विद्यार्थी व प्राध्यापकांपर्यंत पोहोचवण्यात येणार आहे. - डॉ. डी. टी. शिर्के, प्र कुलगुरू, शिवाजी विद्यापीठ विद्यापीठातील पेटंटचे विषय गॅस सेन्सर सोलर सिस्टिम कॉपर झिंक टिन कॉपर झिंक सल्फाइड मँगेनीज ऑक्साइड टंगस्टन ऑक्साइड टंगस्टन सल्फाइड स्प्रे स्पायरोलेसीस नॅनो मटेरियल सिंथेसर कार्बनडॉक्स व्हरायटी ऑफ मेटल मेटल डिटेक्टर अॅक्टीव्हेटेड कार्बन टू अॅडसॉबंट मायक्रोव्हीयल प्रॉडक्शन एल डोपा
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
