लोगो : म. टा. सोशल कनेक्ट
समृद्ध वारसा जपायला हवा
म. टा. प्रतिनिधी, कोल्हापूर
जिल्ह्याची पर्यटन उद्योगाच्या विकासात वृद्धी व्हावी, यासाठी सरकारीपातळीवर प्रयत्न सुरू असताना अनेक सामाजिक संस्थाही यासाठी प्रयत्न करत आहेत. अर्किटेक्ट अॅन्ड इंजिनिअरिंग असोसिएशन आणि इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियन इंटिरिअर डिझायनर्स या संघटना हेरिटेज वास्तूंसह समृद्ध सांस्कृतिक परंपरा जपण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत. जागतिक वारसा दिनानिमित्त दोन्ही संघटनांच्या पदाधिकाऱ्यांनी कोल्हापूरच्या एकूण सांस्कृतिक वारसा आणि परंपरेवविषयी मटा सोशल कनेक्टअंतर्गत संवाद साधला.
१९७६ मध्ये अर्किटेक्ट अँड इंजिनीअरिंग असोसिएशनची स्थापना राजाराम बेरी यांनी केली. त्यानंतर बलराम महाजन, मोहन वाचयळ यांच्यासह अन्य अध्यक्षांनी या संस्थेचा विकास व विस्तार केला. घर अथवा बंगला बांधण्यासाठी डिझाइन करावे लागते ही संकल्पना त्याकाळी फारच कमी लोकांना माहीत होती. असोसिएशनने बांधकाम व्यवसायात अर्किटेक्टचे महत्त्व पटवून देण्यास सुरुवात केली. घर बांधताना कागदावर डिझाइन लागते, बांधकाम करण्यासाठी करारपत्र तयार करावे लागतात. खरेदी विक्रीची प्रक्रिया असते याची माहिती संस्थेच्यावतीने अर्किटेक्ट आणि इंजिनिअरर्सना करून दिली. त्याचा फायदा ग्राहकांनाही झाला. अर्किटेक्टचर व्यवसायाचा शास्त्रशुद्ध पाया असोसिएशनने घातला. मजबूत आणि सौदर्यपूरक बांधकाम उभारणीत असोसिएशनने सभासदांना मार्गदर्शन केले. असोसिएशनचे सभासद ज्ञान व तंत्राच्यादृष्टीने कायम सक्षम राहण्यासाठी मान्यवरांची व्याख्याने, सहली, चर्चासत्रे आयोजित करण्यात आली. त्यामुळे कोल्हापुरात आज तीन हजारहून अधिक अर्किटेक्ट कार्यरत आहेत. असोसिएशनच्यावतीने सामाजिक उपक्रमात मदत केली जाते. शहर विकासात अर्किटेक्टसचे योगदान मोठे आहे. रस्ते विकास प्रकल्पाचे ऑडिट करण्यासाठी असोसिएशने टोलविरोधी आंदोलनात मोठी मदत केली होती. पुरातन वास्तूंचे जतन, पंचगंगा प्रदूषण या प्रश्नांसंदर्भात असोसिएशन सामाजिक बांधिलकीतून प्रशासनाला मदत करत आहे.
इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियन इंटिरिअर डिझायर्नस् संस्थेची स्थापना १९७२ मध्ये दांडेली येथे सुरू झाली. कोल्हापूर शाखेची सुरुवात १९९७ मध्ये झाली. या संस्थेचे ४५० सदस्य आहेत. देशात ३७ ठिकाणी शाखा कार्यरत आहेत. हेरिटेज, सुरक्षितता या प्रश्नांवर संस्थेने लक्ष केंद्रीत केले आहे. इमारतीची सुरक्षितता या प्रश्नांवर प्रबोधन केले जात आहे. पुरातन वास्तू संवर्धन करणाऱ्या मान्यवरांची व्याख्याने आयोजित केली जात आहेत. तसेच कोल्हापूर शहर व जिल्ह्यात हेरटेज वॉकचे आयोजन केले जात आहे. कोल्हापूरच्या पर्यटन विकासात दोन्ही संस्थांकडून योगदान दिले जात आहे.
दुसरे महायुद्ध आणि तालिबानी हल्ल्यात पुरातन वास्तूंची झालेली नासधूस लक्षात घेता जागतिक वारसा जतन करणाऱ्या ७९५ ठिकाणे निश्चित केली आहेत. भारतात अशा ३५ वास्तू असून कोल्हापूर जिल्ह्यातील एकमेव खिद्रापूर येथील कोपेश्वर मंदिराचा समावेश आहे. चंदगड तालुक्यातील इब्राहिमपूर, गगनबावडा तालुक्यातील पळसंबे येथील मंदिरे अंबाबाई मंदिराइतकी प्राचीन आहेत. हेरिटेज वास्तूंचा इतिहास सांगताना महाराज, सरदारांची नावे घेतली जातात. त्याचबरोबर ज्यांनी वास्तू बांधल्या त्या अर्किटेक्चर, बांधकाम व्यावसायिकाचे योगदान कळावे यासाठी प्रयत्न झाले पाहिजेत.
मोहन वाचयळ, माजी अध्यक्ष अर्किटेक्ट अँड इंजिनीअरिंग असोसिएशन
कोल्हापूर शहर आणि जिल्ह्यात पुरातन वास्तूंचे महत्त्व पटवून देण्यासाठी हेरिटेज वॉकचे आयोजन करण्यात आले. मूर्ती अभ्यासक उमाकांत राणिंगा, डॉ. अमर आडके आणि मान्यवर तज्ज्ञांच्या सहकार्यांतून हेरिटेज वॉकला चांगला प्रतिसाद मिळत आहे. कोल्हापुरात हेरिटेज कमिटीच्या अध्यक्षा अमरजा निंबाळकर व त्यांची समितीने अतिशय चांगले काम करत असून हेरिटेज वास्तूंच्या त्या सूची बनवत आहेत. त्याचा फायदा भावी पिढी व पर्यटन व्यवसायाला होणार आहे.
संदीप घोरपडे, अर्किटेक्ट
हेरटेज वास्तूंची जपणूक करण्यासाठी दगड, चुना, माती, वीट, सुतारकाम करणाऱ्या कलाकारांची गरज आहे. या कलाकारांची यादी तयार केली पाहिजे. त्यासाठी सरकारी कार्यालयात अशा कामांसाठी नवीन डीएसआरची नोंद झाली पाहिजे. हेरिटेज वास्तूची डागडुजी करताना नियमांचा अवलंब करताना आहे त्या स्थितीतील वस्तू मिळवण्याचा प्रयत्न झाला पाहिजे. त्यासाठी प्रशासनाने पुढाकार घेतला पाहिजे.
अजय कोराणे, सदस्य अर्किटेक्ट अॅन्ड इंजिनीअरिंग असोसिएशन
हेरिटेज वास्तू सार्वजनिक बांधकाम, महानगरपालिका, शिक्षण मंडळासह संस्थांकडे आहेत. या संस्थांनी या वास्तूंचे महत्त्व लक्षात घेऊन त्याचे जतन, संवर्धन करण्यासाठी पुढाकार घेतला पाहिजे. त्यासाठी संस्थांनी आपल्या अंदाजपत्रकात निधीची तरतूद केली पाहिजे. हेरिटेज वास्तूंचे जतन संवर्धन करण्यासाठी नागरिकांच्यात जागरुकता केली पाहिजे. पर्यटनवृद्धीसाठी हेरिटेज वास्तू हे मोठे माध्यम आहे हे लक्षात घेण्याची गरज आहे.
डी. एस. भोसले, निवृत्त शहर अभियंता
पुरातन वास्तू व संवर्धनाबाबत सरकारी कार्यालयाची प्रचंड उदासीनता आहे. वास्तूंचे संवर्धन करताना काळजी घेतली जाते. हेरिटेजमध्ये फक्त इमारतींचा समावेश होत नसून कला, वस्तू, कारागिरी यांचाही समावेश होतो. कोल्हापुरात तयार होणारे घोंगडे, गूळ, तांबडा पांढरा रस्सा, कोल्हापुरी चप्पल या वस्तू व खाद्य पदार्थांचाही समावेश होतो. कोल्हापुरातील परंपरागत वास्तू, संस्कृतीची परंपरा जपण्याची गरज आहे.
चंदन मिरजकर, अर्किटेक्ट
राष्ट्रीय व परदेशापेक्षा कोल्हापूर शहर व जिल्ह्यात अतिशय दुर्मिळ वास्तू आहेत. या वास्तूंचे संवर्धन करन त्याची योग्य माहिती नागरिक व पर्यटकांपर्यंत पोचवण्यासाठी प्रयत्न झाले पाहिजेत. प्रशासन, सामाजिक संस्थांबरोबर नागरिकांचाही हेरिटेज वास्तूच्या संवर्धनासाठी मदत होण्याची गरज आहे. केंद्र व राज्य सरकारकडून हेरिटेज वास्तूसाठी निधी मिळू लागला आहे. धार्मिक पर्यटनाला हेरटेज पर्यटनांची जोड देणे ही भविष्यकाळाची गरज आहे.
पार्षद वायचळ, अध्यक्ष आयआयआयडी कोल्हापूर शाखा
